სიბნელის გამოკვლევა

ევროპის კოსმოსური სააგენტო (ESA) აქვეყნებს ევკლიდის მისიის მიერ „ბნელი სამყაროს“ სიღრმისეულ ხედვას. NASA-ს წვლილით, მისია იკვლევს სამყაროს ისტორიას, რათა გაიგოს, როგორ შეიცვალა მისი გაფართოება. ევკლიდის მისია მიზნად ისახავს იმის გარკვევას, თუ რატომ ფართოვდება ჩვენი სამყარო აჩქარებული ტემპით. ასტრონომები ტერმინ „ბნელ ენერგიას“ იყენებენ ამ ფენომენის უცნობი მიზეზის აღსაწერად და ევკლიდი გადაიღებს მილიარდობით გალაქტიკის სურათებს, რათა მეტი გაიგოს ამის შესახებ. მისიის მონაცემების ნაწილი ESA-მ გამოაქვეყნა ოთხშაბათს, 19 მარტს. ახალი მონაცემები გაანალიზებულია მისიის მეცნიერების მიერ და გვაძლევს წარმოდგენას ევკლიდის პროგრესზე. მონაცემთა ეს პარტია ფოკუსირებულია ცის შერჩეულ უბნებზე, რათა აჩვენოს, თუ რა შეიძლება იყოს მოსალოდნელი მომავალში უფრო დიდ მონაცემთა გამოშვებებში და მეცნიერებს საშუალება მისცეს, მოამზადონ მონაცემთა ანალიზის ინსტრუმენტები. მონაცემთა გამოშვება შეიცავს ევკლიდის სამი „ღრმა ველის“ დაკვირვებებს. ევკლიდის სურათები შეიცავს 26 მილიონ გალაქტიკას, რომელთაგან ყველაზე შორეული 10,5 მილიარდ სინათლის წელზე მეტია დაშორებული. 2023 წლის ივლისში გაშვებული კოსმოსური ტელესკოპი, სავარაუდოდ, 1,5 მილიარდზე მეტ გალაქტიკას დააკვირდება მისი ექვსწლიანი ძირითადი მისიის განმავლობაში. ამ მისიის ბოლოსთვის ევკლიდი დააკვირდება ღრმა ველებს დაახლოებით 40 კვირის განმავლობაში, რათა თანდათან შეაგროვოს მეტი სინათლე, გამოავლინოს უფრო მკრთალი და შორეული გალაქტიკები. 1995 წელს NASA-ს ჰაბლის კოსმოსური ტელესკოპის მიერ გადაღებულმა პირველმა ღრმა ველების დაკვირვებებმა გამოავლინა სამყაროში მოსალოდნელზე მეტი გალაქტიკის არსებობა. ევკლიდის საბოლოო მიზანი არ არის ახალი გალაქტიკების აღმოჩენა, არამედ მათი დაკვირვებების გამოყენება იმის გამოსაკვლევად, თუ როგორ შეიცვალა ბნელი ენერგიის გავლენა სამყაროს ისტორიის განმავლობაში. კერძოდ, მეცნიერებს სურთ იცოდნენ, რამდენად გაიზარდა ან შენელდა გაფართოების ტემპი დროთა განმავლობაში. NASA-ს ნენსი გრეის რომანის სახელობის კოსმოსური ტელესკოპი, რომელიც 2027 წლისთვის არის დაგეგმილი, ასევე დააკვირდება ცის დიდ მონაკვეთებს, რათა შეისწავლოს ბნელი ენერგია და შეავსოს ევკლიდის დაკვირვებები. ბნელი ენერგიის ეფექტის შესასწავლად კოსმოსური ისტორიის განმავლობაში, ასტრონომები გამოიყენებენ ევკლიდს სამყაროში არსებული ყველა ნივთის დეტალური, 3D რუკების შესაქმნელად. ამ რუკებით მათ სურთ გაზომონ რამდენად სწრაფად აშორებს ბნელი ენერგია გალაქტიკებსა და მატერიის დიდ გროვებს ერთმანეთს. მათ ასევე სურთ გაზომონ გაფართოების ტემპი წარსულის სხვადასხვა მომენტში. შორეული ობიექტებიდან სინათლეს დრო სჭირდება სივრცეში გადასაადგილებლად. როდესაც ასტრონომები შორეულ გალაქტიკებს უყურებენ, ისინი ხედავენ, როგორი იყო ეს ობიექტები წარსულში. ვარსკვლავები, გალაქტიკები და მთელი „ნორმალური“ მატერია, რომელიც ასხივებს და ირეკლავს სინათლეს, არის სამყაროში არსებული მთელი მატერიის მხოლოდ მეხუთედი. დანარჩენს „ბნელი მატერია“ ეწოდება - მასალა, რომელიც არც ასხივებს და არც ირეკლავს სინათლეს. სამყაროზე ბნელი ენერგიის გავლენის გასაზომად, ასტრონომებმა თავიანთ რუკებში ბნელი მატერია უნდა შეიტანონ. ბნელი მატერიის გავლენის გაზომვა შესაძლებელია გრავიტაციული ლინზირების საშუალებით. ნორმალური და ბნელი მატერიის მასა ქმნის გამრუდებებს სივრცეში და სინათლე, რომელიც დედამიწისკენ მიემართება, იხრება ან დეფორმირდება, როდესაც ის ამ გამრუდებებს ხვდება. გრავიტაციული ლინზირება იმდენად დახვეწილად ამახინჯებს გალაქტიკის ფორმას, რომ მკვლევარებს სპეციალური ხელსაწყოები სჭირდებათ. მილიარდობით გალაქტიკაში ამ ცვლილებების შემჩნევა მეცნიერებს საშუალებას აძლევს, შექმნან ბნელი მატერიის დეტალური რუკა და დააკვირდნენ, როგორ იმოქმედა ბნელმა ენერგიამ მასზე კოსმოსური ისტორიის განმავლობაში. ევკლიდის მიერ გამოქვეყნებული მონაცემები მოიცავს ცის 63 კვადრატულ გრადუსს. ამ დროისთვის ევკლიდმა დააკვირდა დაახლოებით 2000 კვადრატულ გრადუსს. მისი მისიის დასრულებამდე ევკლიდი მთელი ცის მესამედს დააკვირდება. მისიის პირველი კოსმოლოგიის მონაცემები 2026 წლის ოქტომბერში გამოქვეყნდება. ევკლიდი არის ევროპული მისია, რომელსაც აფინანსებს NASA.